نام تجاری: تری پلی، تری پلی پودر، ترمفوس Sodium triphosphate (STP), sodium tripolyphosphate (STPP), tripolyphosphate (TPP)
سدیم تری پلی فسفات با فرمول شیمیایی Na۵P۳O۱۰ یک نمک سفید رنگ است که به دوصورت بدون آب و شش آبه(هگزا) موجود است. مانند نمک های دیگر این ترکیب نیز در آب محلول بوده و در الکل هایی مانند اتانول نامحلول است. چگالی آن ۲.۵۲ گرم بر لیتر است و به علت ساختار پلیمری که دارد نسبت به سایر فسفات ها بسیار پایدار است اما پایداری آن از تتراسدیم پیروفسفات کمتر است. این ترکیب می تواند رطوبت موجود در هوا را جذب کند به همین علت برای نگهداری باید آن را گاززدایی کرد. سدیم تری پلی فسفات در دو گرید خوراکی و صنعتی با مشخصات و کاربرهای مختلف تولید می گردد. این ماده در حال حاضر به دو صورت پودر نرم با مش بین ۱۰۰ تا۲۰۰، وگرانول در بازار یافت می شود.
.jpg)
روش تولید
اولین بار این ترکیب با استفاده از واکنش الکتروگرمایی اسید فسفریک تولید شد که در آن از حرارت بالا برای تولید بخار فسفر استفاده می شود. با خنثی سازی این اسید با ترکیبات حاوی سدیم مانند سدیم هیدروکسید یا سدیم کربنات با نسبت ۱:۲، به طوریکه محلول نهایی حاوی مخلوطی از مونوسدیم و دی سدیم فسفات با همین نسبت باشد. در ادامه مخلوط را خشک کرده و در دمای بالای ۳۰۰ درجه سانتیگراد کلسینه کرده تا کریستال به دست آید و در نهایت منجر به تولید سدیم تری پلی فسفات با خلوص بالا می شود. با این روش سالانه دو میلیون تن از این ماده تولید می شود.
۲Na۲HPO۴ + NaH۲PO۴ → Na۵P۳O۱۰ + ۲H۲O
ساختار پلیمری سدیم تری پلی فسفات
روش دوم: استفاده از فرآیند مرطوب (wet process) است که مراحل آن را می توان به صورت زیر تعریف کرد:
واکنش اسید فسفریک با یک ترکیب سدیم دار و تشکیل مخلوط واکنشی شامل محلول آبی Na۲HPO۴ و NaH۲PO۴ با pH بالاتر از ۶
حرارت دادن مخلوط واکنش در دمای در محدوده ۴۰۰ تا ۵۵۰ درجه سانتیگراد وانجام یک مرحله کریستالیزاسیون و در ادامه تشکیل کریستال Na۲HPO۴.۷H۲O
انجام یک مرحله کریستالیزاسیون دیگر و تشکیل Na۴H۵(PO۴)۳.۲H۲O
مخلوط شدن کریستال های حاصل از مرحله ۲ و ۳
حرارت دادن و کلسینه کردن ترکیب در دمای بالا تا ۷۰۰ درجه سانتیگراد
خالص سازی و در نهایت محصول STPP خالص مورد نظر به دست می آید.
سدیم تری پلی فسفات سنگین
این ترکیب در واقع توده یا ذرات جمع شده ای از سدیم تری پلی فسفات است که چگالی کمتری نسبت به حالت غیرتوده ای دارد. این ترکیب با مخلوط فسفات سدیم خشک، STPP بازیافت شده و آب به نسبت مناسب و مخلوط شدن آن در دمای ۴۰۰ و ۵۵۰ درجه سانتیگراد در کوره به دست می آید و میزان چگالی آن ۱.۰۴-۱.۰۷ کیلوگرم بر دسیمتر مکعب است. این ترکیبات در تهیه شوینده ها استفاده می شوند.
عمده صنایع مصرف کننده این ماده ی شیمیایی شامل کارخانجات تولید مواد شوینده (حدود ۳۵٪)، صنایع تصفیه آب، صنایع غذایی و خوراکی، صنایع سرامیک سازی، معدنی، صنایع تولید کاغذ و صنایع پتروشیمی می باشد.
همچنین به عنوان عامل ضد لخته شدن در تولید ملات های صنعتی کاربرد دارد.
از دیگر کاربردهای سدیم تری پلی فسفات در دباغی چرم، صنایع کاغذ سازی، صنایع سرامیک، دسپرس کننده رنگدانه های موجود در رنگ و صنعت دارو نیز به کار برده می شود.
از سدیم تری پلی فسفات در صنایع کاغذ سازی به عنوان عامل مقاوم در برابر مواد نفتی در زمان چاپ کاغذ نیز استفاده می گردد.
در صنایع سرامیک از این ماده به عنوان عاملی جهت پایین آوردن ویسکوزیته لعاب و پخش خاک رس به طور مساوی استفاده می گردد.
استفاده از آن در صنایع رنگرزی نیز به عنوان عاملی موثر در حفظ رنگ و خوردگی در نساجی، ساخت لاسیتک، تخمیر و ضد یخ نیز استفاده می گردد.
نحوه حمل و انبارداری سدیم تری پلی فسفات
این ترکیب جاذب رطویت است و حتی می تواند رطوبت موجود در هوا را جذب کند. به همین دلیل برای افزایش ماندگاری باید آن را گاززدایی کرده و درب آن را کامل ببندید. همچنین در محیط خشک دارای تهویه نگهداری شود.
STPP چگونه مانع خوردگی می شود؟
این ماده قادر به واکنش و ترکیب شدن با یون هایی مانند کلسیم، سرب و منیزیم موجود در آب هستند و به صورت رسوب در می آیند و به صورت یک فیلم نازک روی دیواره ها رسوب می کنند و در نتیجه مانع از خوردگی می شوند.
نکات ایمنی لازم در هنگام استفاده STPP
در هنگام کار با این ترکیب حتما از روپوش، دستکش و عینک استفاده کنید. بخارات این ترکیب سمی بوده و می تواند باعث مسمومیت شود. در صورتی که از بخارات آن استنشاق کردید سریعا به هوای آزاد بروید و نفس عمیق بکشید تا علائم مسمومیت رفع شود. همچنین در صورت تماس با پوست و چشم منجر به ایجاد حساسیت و قرمزی می شود که برای رفع آن محل تماس را به مدت پانزده دقیقه با آب شستشو دهید.
عوارض جانبی مصرف سدیم تری پلی فسفات بر بدن انسان
به طور کلی این ترکیب در دسته مواد ایمن قرار دارد، اما استفاده بیش از حد آن منجر به ایجاد علائمی مانند استفراغ، سردرد، کاهش ادرار، نفخ و درد شکم، سرگیجه و ضربان قلب نامنظم می شود. این مواد به دلیل اینکه به راحتی جذب می شوند، منجر به افزایش سطح فسفات بدن می شوند که این امر خطر ابتلا به بیماری ها قلبی و عروقی را افزایش می دهد و مصرف در آن در افراد مبتلا به بیماران کلیوی ممنوع است.
اطلاعات آنالیز سدیم تری پلی فسفات و برگه اطلاعات ایمنی این محصول را می توانید از طریق لینک های زیر دانلود نمایید.
۱- دانلود آنالیز سدیم تری پلی فسفات
۲- دانلود برگه اطلاعات سدیم تری پلی فسفات